Over verlies en rouw

Vroeg of laat krijg je als mens te maken met verlies en rouw. Bij een verlies denken mensen vaak aan het kwijtraken van een geliefde of bekende. Maar als een situatie in je leven verandert, kun je ook spreken van verlies. Denk maar aan het verlies van een baan, relatie of je gezondheid.

Rouw is een emotionele reactie op verlies. Hoewel ieder mens met verlies te maken krijgt, is rouw voor iedereen uniek.

Neem contact op

Vragen over verlies en rouw
Neem je contact op als je vragen hebt?

Rouw is een emotioneel proces waar in je een verlies verweeft in je leven. Een verlies kan slaan op het verlies van een geliefde, maar ook op het verlies van je gezondheid, een baan of een relatie. Als je een verlies meemaakt, kan het hard werken zijn om je weer in balans te voelen. Het rouwproces kan veel energie, tijd en ruimte innemen.

Er is helaas geen handleiding voor rouw. Er zijn geen vaste regels voor hoe een rouwproces verloopt. Iedereen rouwt op zijn of haar eigen manier. Rouw is als een vingerafdruk: voor iedereen herkenbaar, maar nooit helemaal hetzelfde. 

Voor veel mensen roept rouw veel vragen en emoties op. Wie ben je zonder hem of haar? Is het wel normaal dat je zo vaak verdrietig bent? Waarom kan ik niet meer uit mijn bed komen? Heb ik professionele hulp nodig?

Hoe je rouwt, hangt af van meerdere facetten, zoals van hoe de persoon is overleden of wat je relatie tot hem of haar was. Maar de volgende aspecten hebben ook invloed: hoe je als persoon in elkaar zit, of je op dit moment zelf lekker in je vel zit en hoe je hebt geleerd om te gaan met emoties.

Hoewel rouw voor iedereen anders is en het rouwproces bij iedereen anders verloopt, komen sommige aspecten (vaak) terug in ieder rouwproces. 

Rouwdeskundigen praten tegenwoordig niet meer over fasen in rouw, maar rouwtaken.

Vier rouwtaken die door elkaar heen lopen:

  • Erkennen:  beseffen dat de ander echt nooit meer terugkomt.
  • Herkennen: omgaan met de warboel aan gevoelens.
  • Verkennen: je aanpassen aan je veranderde leven, dat vorm moet krijgen zonder die ander.
  • Verbinden: verder leven met je herinneringen, met die ander in je hart.

Rouw kan zich uiten op allerlei vlakken: emotioneel, fysiek, mentaal en in gedrag. Manu Keirse noemt dit rouwarbeid, het is hard werken. Manu spreekt niet over verdriet verwerken, maar over verdriet overleven.

Emotioneel
Het is heel normaal om veel gevoelens te ervaren als je iets of iemand verliest. Zo kun je je verdrietig voelen, maar ook boos, machteloos, gekwetst, verward en alle andere emoties van het spectrum. Al deze gevoelens kunnen tegelijkertijd komen en heel moeilijk zijn, maar het is goed om ze welkom te heten. Door jouw gevoelens toe te laten kun je echt rouwen.

Fysiek
Je lichaam is hard aan het werk als je rouwt. Ben je uitgeput? Moe? Kun je je niet meer concentreren? Heb je hoofdpijn en hartkloppingen? Al deze gewaarwordingen kunnen voortkomen uit rouw. Ook slaapproblemen, geen eetlust, misselijkheid en darmklachten komen vaak voor. 

Rouw heeft ook zijn weerslag op jouw immuunsysteem: je weerstand wordt lager. Het is daarom  belangrijk om goed voor jezelf te zorgen: voldoende rust nemen, goed eten, zorgen dat je genoeg vitamine C binnenkrijgt en lief zijn voor jezelf.

Mentaal
Het komt vaak voor dat je heel veel aan de persoon denkt die je bent verloren. Veel mensen hebben dromen over hun overleden dierbare of krijgen nachtmerries. Ook kan het heel goed zijn dat je vergeetachtig wordt. Dat is geheel normaal.

Gedrag
Misschien huil je heel veel en kun je jouw bed niet meer uitkomen, of gebeurt er het tegenovergestelde: je doet er alles aan om afleiding te zoeken, bent continu bezig en vervalt misschien wel in verslavingsgedrag. Het kan ook zijn dat je heel stil en teruggetrokken wordt. 

Het antwoord op deze vraag is heel persoonlijk. De dood van een dierbare maakt dat je leven op zijn kop komt te staan. Het raakt je en verandert je. Er is iemand weggevallen die van betekenis voor je was, waardoor ook een stukje van jezelf kan sterven. Als je geliefde overlijdt, ben je bijvoorbeeld niet meer deel van een stel, maar alleen. In een zo veranderde situatie ga je op zoek naar je ‘nieuwe ik’. Al zoekend probeer je het verlies te begrijpen.
 
Door een heftig verlies kan het zelfs voorkomen dat je de zin van het leven niet meer ziet. Je gaat levensvragen stellen waarmee je zoekt naar de betekenis van wat er gebeurd is, zoals… Wie ben ik? Waarom ben ik op aarde? Wat drijft mij? Is er leven na de dood? Waarom is er lijden?
 
Deze vragen zijn geen vragen van het hoofd, maar van het hart en de ziel, waardoor het vaak niet gemakkelijk is om daar een antwoord op te vinden. Toch is het heel belangrijk deze vragen te stellen, omdat ze bij rouwen horen en je kunnen ondersteunen om weer richting te vinden.
 
Bij het omgaan met verlies kan ook de oorzaak van het overlijden van invloed zijn op hoe je rouwt. Hoe je omgaat met moeilijke situaties, is voor een deel bepaald door wat je als kind hebt geleerd. Er zijn verschillende manieren om met moeilijke situaties om te gaan:
 
  • het probleem actief aanpakken
  • sociale steun zoeken
  • vermijden en afwachten
  • afleiding zoeken
  • depressief reageren
  • emoties en boosheid uiten
  • geruststellende gedachten
In een rouwproces zijn er twee werkelijkheden die aandacht vragen: je hebt een dierbaar iemand verloren die veel voor je betekende en daar heb je een weg in te vinden. Maar ook het dagelijkse leven moet verder gaan. Het is belangrijk dat je het verdriet durft toe te laten en tegelijkertijd je leven weer op de rails krijgt.
 
Hiervoor wordt het duaal procesmodel gebruikt (opgesteld door Stroebe en Schut). Volgens hen bestaat de juiste manier van rouwen uit twee pijlers. Rouw die aandacht geeft aan het verlies en rouw die gericht is op herstel.
 
Als rouwend persoon ‘moet’ je proberen het proces te erkennen en het verdriet een kans te geven. Daarnaast is het ook goed om te proberen afstand te nemen van het verlies. Beide vormen zijn even belangrijk. Je staat na de dood van een dierbare als het ware met je ene been in de wereld van verlies en met je andere been in de wereld die gewoon doordraait. Om niet stil te blijven staan, moet je heen en weer bewegen. Slingeren… Zo ontstaat een nieuw evenwicht. Deze twee pijlers wisselen elkaar continu af in een tempo dat per persoon verschilt.
 
Probeer structuur aan te brengen in de dagelijkse dingen, dat helpt om je leven weer op te pakken. Maar geef jezelf ook de tijd. Het zal even duren voordat je weer optimaal kunt functioneren. Geef jezelf die ruimte en vraag ook om die ruimte bij je werkgever of op school.
 
Je hoeft niet alleen te rouwen: het kan heel helend zijn om je verhaal te doen bij familie, vrienden of collega’s. Soms weten mensen niet goed hoe ze je kunnen helpen, vertel dan waar je behoefte aan hebt. Lezen over rouw en ontdekken dat het heel normaal is wat je doormaakt kan helend zijn. 
 

Voor een rouwende is steun van de directe omgeving heel belangrijk. Veel mensen weten dit, maar weten niet hoe ze met de rouwende om moeten gaan, uit angst om het fout te doen. Want wat moet je eigenlijk zeggen? En hoe kun je iemand troosten? Die onzekerheid leidt er vaak toe dat mensen het pijnlijke onderwerp uit de weg gaan, ook al weten ze diep van binnen wel dat iemand daar niet veel aan heeft. Wat kun je beter wel/niet doen?

Luisterend aanwezig zijn
Het belangrijkste wat je kunt doen is luisterend aanwezig zijn. Wat dat betekent? Dat je écht luistert, zonder meteen te willen antwoorden. Als je oprechte belangstelling toont en open vragen stelt, ervaart een nabestaande dat het verdriet er mag zijn.

Het is logisch dat je bang bent om het verkeerde te zeggen, maar wat vervelender overkomt is als je niks vraagt en het verdriet als het ware ontkent. Het beste wat je kunt doen is het verdriet erkennen en met oprechte aandacht aanwezig zijn.

Je kunt bijvoorbeeld vragen: “Hoe gaat het vandaag met je?” en dan luisteren naar wat de ander te vertellen heeft. Soms kan het de mooiste uitnodiging tot echt contact zijn als je benoemt dat je het lastig vindt en eerlijk zeggen: “Ik weet niet wat ik zeggen moet”.

Initiatief nemen 
Als iemand aan het rouwen is, is de kans groot dat hij of zij zich terugtrekt. Zeg liever niet: “Bel me als ik iets voor je kan doen”. Als je aan het rouwen bent kan het een grote opgave zijn om de telefoon op te pakken en te bellen.

Het kan heel fijn zijn voor de persoon die rouwt als jij degene bent die de telefoon oppakt en contact zoekt. De rouwende voelt zich gezien en gehoord, ook als diegene op dit moment niet de ruimte voelt om te antwoorden of ‘ja’ te zeggen op je initiatief.

Bied bijvoorbeeld aan om boodschappen te doen of avondeten te koken of stel voor dat je de kinderen van een jonge weduwe graag een dagje mee uitneemt zodat zij tijd voor zichzelf heeft.

De rouwende volgen
Het kost tijd om te leven met het verlies en de draad van het leven weer oppakken. Geef de rouwende de ruimte om zelf het tempo te bepalen en blijf dichtbij. Als je aan de rouwende laat weten dat hij/zij bij je terecht kan met alle verhalen en emoties, zonder dat je oordeelt of advies geeft, is dat vaak al genoeg.

Hulp of steun opdringen werkt niet. Natuurlijk kun je wel vragen stellen, maar doe dit dan zo open mogelijk: uitnodigend en liefdevol. Als je het gevoel hebt dat je tekort schiet en niet genoeg je best doet… Wees dan extra lief voor jezelf en push die ander niet. Het kan zijn dat de ander nog niet zo ver is en je hem/haar afschrikt. 

Geef geen advies
Het is ingrijpend om een dierbare te verliezen. Er is simpelweg geen oplossing. Je kunt die gevoelens van verdriet en pijn niet wegnemen, hoe graag je dat ook zou willen. 

Pas ook op met opmerkingen als: “Je bent nog jong, je vindt wel weer een nieuwe geliefde.” De rouwende, die vol verdriet zit, kan door zulke woorden het gevoel krijgen dat dit verdriet er niet mag zijn. Dat kan leiden tot een groot gevoel van eenzaamheid. Een rouwende zit vaak niet te wachten op ongevraagde adviezen. Die zijn juist vaak pijnlijk, zelfs al zijn ze goed bedoeld. Het lijkt zo goed om een rouwende de tip te geven eens wat vaker naar buiten te gaan, of iets gezelligs te gaan doen met vrienden. 

Wat als je de ander niet kunt bereiken?
Het kan zijn dat je jouw geliefde niet kunt bereiken en het contact verloren dreigt te gaan. Communiceer vanuit jezelf: maak bijvoorbeeld bespreekbaar dat je ziet hoe de rouwende worstelt en dat je dit moeilijk vindt. Misschien kun je zelfs vragen wat de ander wel en niet wil en hierdoor inschatten wat je kunt doen. Op deze manier kun je het contact wellicht blijven onderhouden. 

Laat merken dat je er bent en stuur bijvoorbeeld een Whatsappje of een mooie kaart. Door te laten blijken dat je niet oordeelt over wat de ander doet of voelt, kun je een gevoel van veiligheid creëren.

Deze informatie komt deels van het Landelijk Steunpunt Verlies.

Het raakt
me hard
want 
het raakt
mijn hart

“Ik blijf als een elastiek verbonden met het verlies van mijn 15-jarige zoon. Het elastiek rekt uit, waardoor het mogelijk is om door te leven, maar het kan zomaar terugspringen naar de pijn van het verlies.” – Nick Cave

Neem contact op